Szybki kontakt

Gimnastyka i sport są środkiem wychowawczym o wielu przymiotach: kształcą wolę, wyrabiają poczucie hierarchii, pobudzają inicjatywę, rozwijają zdolności psychiczne, zgoła kształcą harmonijnie pełnego człowieka1 – Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” poświęcało wiele uwagi wychowawczym i patriotycznym aspektom sportu. Stefania Krupa (wówczas nosiła nazwisko panieńskie: Gawałkiewicz), przyszła olimpijka, trafiła do warszawskiego Sokoła jako 17-latka i pozostała w jego szeregach przez kolejnych 13 lat – aż do wybuchu II wojny światowej2.

  • Zdjęcie: Reklama Domu Braci Jabłkowskich w magazynie „Przegląd Mody”, nr 10/1928. Ze zbiorów Biblioteki Narodowej, Treść:

    Krawcowa i gimnastyczka

    Stefania Gawałkiewicz urodziła się 14 grudnia 1909 r. w Warszawie. Niewiele wiadomo o jej dzieciństwie. Pewne jest, że jako nastolatka pasję do sportu musiała łączyć z bardziej praktyczną nauką zawodu – ukończyła szkołę średnią i została krawcową. Miała 19 lat, gdy zaczęła pracę w słynnym Domu Braci Jabłkowskich, największym centrum handlowym ówczesnej Polski. Była ekspedientką, prawdopodobnie także szyła zarobkowo. Dwukrotnie – w 1929 i 1931 r. – zwyciężała w Zawodach Gimnastycznych o Pierwszeństwo o randze równej mistrzostwom kraju. Wyszła za mąż za Henryka Krupę, również gimnastyka, zawodnika Skry Warszawa. W 1934 r. urodził im się syn Stefan3.

    Starty Stefanii w barwach warszawskiego Sokoła przypadły na czas dynamicznego rozwoju polskiej gimnastyki kobiet. Była to dyscyplina mogąca poszczycić się długimi sokolimi tradycjami, sięgającymi jeszcze poprzedniego wieku. Od lat 30. gimnastyka – pozostająca raczej w cieniu lekkoatletyki, nazywanej królową sportu – miała dodatkowo coraz mocniejsze oparcie w instytucjach. W 1932 r. Polska została afiliowana w Międzynarodowej Federacji Gimnastycznej, a już rok później Polak – Adam Zamoyski został prezesem organizacji4. Synowa Zamoyskiego Jadwiga była wnioskodawczynią w sprawie rozgrywania kobiecych mistrzostw świata w gimnastyce, a w 1936 r. stanęła na czele komisji olimpijskich zawodów gimnastycznych kobiet5.

  • Zdjęcie: Żeńska drużyna gimnastyczna Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Warszawie, 1937 r. Druga z prawej stoi Stefania Krupa. W Powstaniu Warszawskim walczyły także Wisława Noskiewicz (druga od lewej), tak samo jak Stefania, sanitariuszka w zgrupowaniu Ruczaj, oraz dr Bożena Kokalij Kowalewska-Pietrzykowska (pierwsza od lewej), trzykrotna mistrzyni Polski w skokach do wody, która zginęła, pełniąc służbę lekarską. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
  • Zdjęcie: Znaczek pocztowy „150. rocznica powstania Towarzystwa Gimnastycznego »Sokół«”. Źródło: Poczta Polska S.A., Treść:

    „Ślubujemy walczyć po rycersku”

    Co ciekawe, aby Stefania Krupa i dziewięć pozostałych zawodniczek mogły pojechać do Berlina wraz z trenerkami i sędzinami, członkowie Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w całej Polsce zapłacili specjalną składkę. Dla Sokoła udział gimnastyczek w igrzyskach był sprawą priorytetową – wszystkie wytypowane zawodniczki wywodziły się bowiem z tej organizacji6.

    Miejscem przygotowań gimnastyczek do igrzysk był Centralny Instytut Wychowania Fizycznego na warszawskich Bielanach. Dziennikarze chwalili, że dziewczęta odznaczają się największą pracowitością ze wszystkich sportowców i trenują codziennie od szóstej rano. Do opracowania programu muzycznego do ćwiczeń wolnych zaangażowano znanego kompozytora i pianistę Wiktora Osieckiego. Nacisk położono na to, by muzyka opierała się wyłącznie na polskich motywach7. Z sali ćwiczeń dobiegały zatem walce, polonezy i mazurki8.

    Polska prasa wykazywała umiarkowany optymizm. „Gazeta Polska” odnotowała, że trzy zawodniczki, w tym Stefania Krupa, są już „otrzaskane w międzynarodowych spotkaniach” – w 1932 r. w trójmeczu w Pradze zajęły drugie miejsce, a dwa lata później zaliczyły świetny występ na pierwszych oficjalnych mistrzostwach świata w gimnastyce9.

    Przed wyjazdem do Berlina polskie gimnastyczki – obok lekkoatletów, szermierzy, piłkarzy czy bokserów – wzięły udział w próbnej defiladzie na stadionie CIWF, prowadzonej przez Janusza Kusocińskiego. Olimpijczycy wzięli się za ręce i złożyli uroczystą przysięgę: Ślubujemy na Igrzyskach Olimpijskich walczyć po rycersku i do ostatniego tchu, aby wykazać światu, że Polska wychowała młode pokolenie dzielne ciałem i duchem10.

  • Zdjęcie: Polskie gimnastyczki na letnich igrzyskach olimpijskich w Berlinie. Na pierwszym planie Stefania Krupa. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
  • Zdjęcie: Przeskok wolny ponad przyrząd – obowiązkowy element zawodów olimpijskich w Berlinie. Ilustracja w dodatku do „Przewodnika Gimnastycznego »Sokół«”, nr 2/1936. Ze zbiorów Biblioteki Narodowej, Treść:

    Debiut na igrzyskach

    Białe szorty, białe sweterki zamiast bluzek, czerwony pasek, białe zamszowe pantofelki z białemi skarpetkami i biała wstążka na głowie, tworzyły estetyczną i elegancką całość. Pomiędzy ładnie ubranymi drużynami innych państw Polki prezentowały się najlepiej – to też recenzje pism z zawodów gimnastycznych, mówiąc o naszych druhnach, zaczynały się od słów: „Sehr eleganten Polinnen”… – polskie gimnastyczki wyraźnie urzekły widzów igrzysk olimpijskich w Berlinie11.

    Program zawodów składał się z trzech rodzajów indywidualnych ćwiczeń na przyrządach (poręcze, równoważnia, koń) – obowiązkowych i dowolnych – oraz, w drugiej części, z ćwiczeń zbiorowych. Zawodniczki demonstrowały ćwiczenia wolne bez przyrządów, a następnie układ z ich zastosowaniem. Polki wybrały łuki12.

    W konkursie wystartowało osiem drużyn narodowych. Całodzienne zawody okazały się niezwykle wyczerpujące; walka była zacięta, lecz piękna, co podkreślali sportowi sprawozdawcy. Polki mierzyły się z dużą tremą, która jednak całkiem ich nie zdekoncentrowała. Żadna z naszych dziewcząt nerwowo się nie załamała. Walczyły z powodzeniem z drużynami narodów o wielkiej kulturze fizycznej – pisał Czesław Tan, zastępca naczelnika Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. – Jesteśmy w tej dziedzinie na dobrej drodze i trzeba tylko kontynuować dalej stale i systematycznie nasze prace, a wyniki będą jeszcze lepsze13. Niestety, planów nie udało się zrealizować.

  • Treść:

    „Mama” w Powstaniu

    Wrzesień 1939 r. Kiedy wybucha wojna, Stefania przebywa na wczasach w podwarszawskiej Radości. Musi pożegnać męża, który idzie na wojnę. Sama z pięcioletnim Stefankiem ucieka na wschód. Gdy jednak dowiaduje się, że Polskę zaatakowali Sowieci, wraca do Warszawy. W pierwszych latach okupacji udaje jej się utrzymać posadę ekspedientki w Domu Braci Jabłkowskich14.

    W czasie Powstania Warszawskiego Stefania jest łączniczką – a według niektórych źródeł także sanitariuszką – w batalionie Ruczaj. Nosi pseudonim „Mama”. W tym samym oddziale walczy jej kolega z Sokoła, pięściarz i gimnastyk Antoni Kołakowski (znają się też z pracy w Domu Braci Jabłkowskich). Być może to właśnie Antoni wciągnął Stefanię do konspiracji? Obojgu udaje się przeżyć powstanie. Ranny Antoni trafi do Pruszkowa, a Stefania – do obozów jenieckich, najpierw Stalagu X B Sandbostel, a następnie Stalagu VI C Oberlangen/Niederlangen. W kwietniu 1945 r. obóz wyzwolili żołnierze 1 Dywizji Pancernej gen. bryg. Stanisława Maczka.

    Po wojnie Stefania rozstała się z mężem i wyszła za Antoniego Kołakowskiego. Osiedlili się w Szczecinie, gdzie przyszła na świat ich córka Alicja15.

    Po wojnie Stefania pozostała przy krawiectwie i gimnastyce – jako trenerka i sędzia międzynarodowy. Zmarła 24 września 1981 r., siedem lat później odszedł Antoni. Aby uczcić pamięć gimnastyków-bohaterów, w Szczecinie zaczęto organizować Memoriał im. Stefanii i Antoniego Kołakowskich. Z czasem zawody otrzymały rangę nieoficjalnych mistrzostw Polski młodzików do lat 9. Brali w nich udział m.in. późniejsi olimpijczycy. W 2018 r. memoriał został po krótkiej przerwie reaktywowany z inicjatywy wnuka patronów – Igora Niewiadomskiego, który dziś jest wolontariuszem w Muzeum Powstania Warszawskiego16.

  • Treść:

     

    Przypisy

    1 Tekst promocyjny opublikowany w dodatku do „Przewodnika Gimnastycznego »Sokół«”, nr 11/1936, s. 94.
    2 Krupa (Gawałkiewicz) Kołakowska Stefania Janina [w:] Bogdan Tuszyński, Henryk Kurzyński, Leksykon olimpijczyków polskich. Od Chamonix i Paryża do Soczi, wyd. III popr. i uzup., Warszawa 2014, s. 83.
    3 Stefania Krupa, Powstańcze Biogramy, https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/stefania-krupa,24692.html [dostęp: 1 października 2019 r.].
    4 Historia polskiej gimnastyki – Ważniejsze daty i wydarzenia, Polski Związek Gimnastyczny, https://pzg.pl/strona-glowna/o-nas/uchwaly-zarzadu-3/ [dostęp: 1 października 2019 r.].
    5 Czesław Tan, Olimpijskie zawody kobiece, dodatek do „Przewodnika Gimnastycznego »Sokół«”, nr 8–10/1936, s. 67.
    6 Olimpijska drużyna gimnastyczna sokolstwa, „Kurjer Poznański”, nr 325/1936, s. 11.
    7 Tamże, s. 11.
    8 W polskiej wiosce przygotowań olimpijskich, „Gazeta Polska”, nr 193/1936, s. 10.
    9 Polacy na Olimpiadzie w Berlinie – gimnastyka, „Gazeta Polska”, nr 207/1936, s. 10.
    10 Defilada olimpijczyków na Bielanach, „Gazeta Polska”, nr 209/1936, s. 6.
    11 Czesław Tan, dz. cyt., s. 79.
    12 Nasze gimnastyczki wywarły doskonałe wrażenie, „ABC”, nr 232/1936, s. 5.
    13 Czesław Tan, dz. cyt., s. 79.
    14 Stefania Krupa, Powstańcze Biogramy, dz. cyt.
    15 Marek Kozubal, 75. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego: Sztafeta pokoleń, 1 sierpnia 2019 r., https://www.rp.pl/Powstanie-Warszawskie/307259901-75-rocznica-wybuchu-Powstania-Warszawskiego-Sztafeta-pokolen.html [dostęp: 1 października 2019 r.].
    16 Tamże.

KATYŃ

Historycy oceniają, że ofiarą zbrodni katyńskiej padło kilkuset sportowców i działaczy sportowych. Opisujemy historie kilkanaściorga z nich. Zależało nam na tym, by tragiczny koniec zgotowany naszym Bohaterom przez sowieckich zbrodniarzy nie przesłonił dzieła ich życia. Są wśród nich pierwsi polscy olimpijczycy, a także pionierzy, którzy jeszcze przed odzyskaniem niepodległości przez Polskę przecierali szlaki kolejnym pokoleniom sportowców.

Roman Kazimierz Bocheński Roman Kazimierz Bocheński

Roman Kazimierz Bocheński

Na wojnę w bluzie AZS

Franciszek Brożek Franciszek Brożek

Franciszek Brożek

„Zawsze na czele”

Józef Baran-Bilewski Józef Baran-Bilewski

Józef Baran-Bilewski

„Nasz olbrzym”

Zdzisław Dziadulski Zdzisław Dziadulski

Zdzisław Dziadulski

Jeździec z marmuru

Zdzisław Szczęsny Gozdawa-Kawecki Zdzisław Szczęsny Gozdawa-Kawecki

Zdzisław Szczęsny Gozdawa-Kawecki

Dowódca i wychowawca

Aleksander Kowalski Aleksander Kowalski

Aleksander Kowalski

Urodzony obrońca

Marian Spojda Marian Spojda

Marian Spojda

Z Wartą na śmierć i życie

Stanisław Urban Stanisław Urban

Stanisław Urban

Wioślarz wagi ciężkiej

Henryk Bilor Henryk Bilor

Henryk Bilor

Piłkarz, legionista, obrońca Lwowa

Julian Gruner Julian Gruner

Julian Gruner

Z oszczepem i stetoskopem

Tadeusz Kowalski Tadeusz Kowalski

Tadeusz Kowalski

W spirali śmierci

Janina Lewandowska Janina Lewandowska

Janina Lewandowska

Jedyna Polka w Katyniu

Zygmunt Łotocki Zygmunt Łotocki

Zygmunt Łotocki

Złoty łucznik Niepodległej

Zygfryd Wende Zygfryd Wende

Zygfryd Wende

Pot i krew

Władysław Dobrowolski Władysław Dobrowolski

Władysław Dobrowolski

Do ostatniego tchu

Stanisław Skarżyński Stanisław Skarżyński

Stanisław Skarżyński

Żołnierz i as lotnictwa

Tadeusz i Wacław Gebethnerowie Tadeusz i Wacław Gebethnerowie

Tadeusz i Wacław Gebethnerowie

Szlachetne serca

Stefan Kostrzewski Stefan Kostrzewski

Stefan Kostrzewski

Bohater na bieżni i na froncie

Karol Rómmel Karol Rómmel

Karol Rómmel

Pułkownik, malarz, aktor i olimpijczyk

Henryk Niezabitowski Henryk Niezabitowski

Henryk Niezabitowski

Z wiosłem i na lodzie

Stefan Loth Stefan Loth

Stefan Loth

Sportowiec-dżentelmen

Józef Lange Józef Lange

Józef Lange

Żelazny Józio

Mariusz Zaruski Mariusz Zaruski

Mariusz Zaruski

Człowiek twardy jak granit, z sercem czystym i głębokim jak morze

W urzędach i na froncie W urzędach i na froncie

W urzędach i na froncie

Poczta w czasie wojny polsko-bolszewickiej

Alojzy Budniok Alojzy Budniok

Alojzy Budniok

Wychowawca sportowców - obywateli

Teofil Paczyński Teofil Paczyński

Teofil Paczyński

Pod Białym Orłem

Rudolf Wacek Rudolf Wacek

Rudolf Wacek

Kolarz ze stali, który przechytrzył Niemców

Lucjan Kulej Lucjan Kulej

Lucjan Kulej

Wioślarz, hokeista i prokurator

Teodor Zaczyk Teodor Zaczyk

Teodor Zaczyk

Powstaniec, szermierz, olimpijczyk

Wincenty Karuga Wincenty Karuga

Wincenty Karuga

Od wirażu do wirażu

Janusz Meissner Janusz Meissner

Janusz Meissner

Wiatr w podeszwach

Józef Mazurek Józef Mazurek

Józef Mazurek

Z wiosłem i stetoskopem

Henryk Reyman Henryk Reyman

Henryk Reyman

Waleczne serce

Artur Kasprzyk Artur Kasprzyk

Artur Kasprzyk

W walce o sport dla wszystkich

Medaliści z Los Angeles Medaliści z Los Angeles

Medaliści z Los Angeles

Z wiosłem i z karabinem

Antoni Łyko Antoni Łyko

Antoni Łyko

Piłkarz w Auschwitz

Bronisława Staszel-Polankowa Bronisława Staszel-Polankowa

Bronisława Staszel-Polankowa

Dziecko gór

Henryk Leliwa-Roycewicz Henryk Leliwa-Roycewicz

Henryk Leliwa-Roycewicz

Mistrz w sporcie i w walce

Władysław Karaś Władysław Karaś

Władysław Karaś

Strzelec z Legionów

Henryk Dobrzański Henryk Dobrzański

Henryk Dobrzański

Na koniu i w mundurze

Czesław Cyraniak Czesław Cyraniak

Czesław Cyraniak

Walka i ofiara

Stefania Krupa Stefania Krupa

Stefania Krupa

Z Sokoła do Powstania

Sport w II RP Sport w II RP

Sport w II RP

Narodziny

Halina Konopacka Halina Konopacka

Halina Konopacka

Polskie złoto

Janusz Kusociński Janusz Kusociński

Janusz Kusociński

Król bieżni

Stanisław Marusarz Stanisław Marusarz

Stanisław Marusarz

Twardy góral

Helena Marusarzówna Helena Marusarzówna

Helena Marusarzówna

Piękna i odważna

Antoni Maszewski Antoni Maszewski

Antoni Maszewski

Bieg po zwycięstwo

Bronisław Czech Bronisław Czech

Bronisław Czech

Dusza polskich nart

Tadeusz „Teddy” Pietrzykowski Tadeusz „Teddy” Pietrzykowski

Tadeusz „Teddy” Pietrzykowski

Pięść za drutami

Witalis Ludwiczak Witalis Ludwiczak

Witalis Ludwiczak

Naprzód, choć burza huczy

Józef Noji Józef Noji

Józef Noji

Na własnych prawach

Leszek Lubicz-Nycz Leszek Lubicz-Nycz

Leszek Lubicz-Nycz

Zarażony niepodległością

Jerzy Iwanow-Szajnowicz Jerzy Iwanow-Szajnowicz

Jerzy Iwanow-Szajnowicz

Kochał Polskę

Eugeniusz Lokajski Eugeniusz Lokajski

Eugeniusz Lokajski

Olimpijczyk i fotograf

Wacław Kuchar Wacław Kuchar

Wacław Kuchar

Sportowiec wszechstronny

Jadwiga Jędrzejowska Jadwiga Jędrzejowska

Jadwiga Jędrzejowska

Latająca Polka

Maria Kwaśniewska Maria Kwaśniewska

Maria Kwaśniewska

Talent i serce

Pocztowcy II RP Pocztowcy II RP

Pocztowcy II RP

Sportowcy i patrioci