Franciszek Brożek

Jest 20 września 1908 r., za chwilę na boisko przy Błoniach wejdą dwie najlepsze krakowskie drużyny: Wisła i Cracovia. To pierwsze w historii udokumentowane derby miasta. Mimo fatalnej pogody frekwencja dopisała, kibice zjawili się tłumnie¹. W bramce Białej Gwiazdy stoi zaledwie 18-letni Franciszek Brożek, utalentowany zawodnik, który dał się już poznać od najlepszej strony. Marznie do szpiku kości, więc gdy tylko piłka ląduje na połowie przeciwnika, opuszcza swoje stanowisko – biega wzdłuż bramki i podskakuje, by rozgrzać mięśnie. Mecz jest szybki, piłka przenosi się z jednego końca murawy na drugi. Tempo […] podobne wichrowi². Nastoletni Franciszek jeszcze nie zdaje sobie sprawy, że niebawem powieje inny wicher – wiatr historii – i nada życiu niespodziewany bieg.

Zdjęcie: , Treść:
Bramkarz w gumowych rękawicach

Franciszek Brożek urodził się w Krakowie 23 sierpnia 1890 r. Był synem Jana, urzędnika pocztowego. Skończył Gimnazjum im. św. Jacka. Już w szkole połknął sportowego bakcyla. W 1906 r. przy Błoniach powstała Wisła Kraków, a przynależność do towarzystwa sportowego wiązała się wtedy z niemałym prestiżem. W barwach Białej Gwiazdy pragnęło grać wielu chłopców. Wśród nich – rzecz jasna – Franek. W 1907 r. wstąpił do klubu, w którym został bramkarzem. Nieprzeciętny talent sprawił, że szybko przebił się do pierwszego składu wiślaków. Był jednym z najlepszych zawodników, występował w reprezentacji Krakowa. Rozegrał z Wisłą wiele meczów, które przeszły do sportowej historii. Do takich spotkań należały derby – zarówno pierwsze, jak i kolejne. Choć brakowało trybun, kilka tysięcy kibiców tłoczyło się za sznurami, pragnąc zobaczyć widowisko. Zawodzą zawsze wszelkie horoskopy. Decyduje coś więcej, aniżeli umiejętności. Decyduje – kto lepiej przetrzyma próbę nerwów – ekscytowali się dziennikarze³.
Zdjęcie: , Treść:
Co ciekawe, w czasach Brożka bramkarze używali rękawic z gumy, które jednak wkrótce porzucono, bo według powszechnej opinii „więcej szkodziły, niż przynosiły pożytku grze bramkarza”⁴.

Młody piłkarz Wisły próbował swoich sił także w innych dyscyplinach: 14 czerwca 1908 r., przy okazji spotkania z rezerwą Pogoni, wziął udział w zawodach lekkoatletycznych i zajął trzecie miejsce w rzucie oszczepem. Rok później, 26 września, na podobnych zawodach po meczu z Warszawskim Kołem Sportowym był pierwszy w biegu na 110 m z przeszkodami (z czasem 18 s)⁵.
Zdjęcie:
Treść:
„Powszechne uznanie” w meczu z Aberdeen

W 1911 r. krakowski klub rozegrał pierwszy mecz z drużyną z Wysp Brytyjskich – szkockim Aberdeen⁶. Z niecierpliwością i zaciekawieniem czekano pod Wawelem na przyjazd gości, wiślacy mieli nadzieję podpatrzyć pewne triki i technikę piłkarską cudzoziemców. W meczu z Anglikami na bramce stanął Brożek. To, co się działo na boisku, przerosło wszelkie oczekiwania. Goście rozgromili krakowską drużynę. W dwóch meczach rozegranych przy Błoniach Wisła przegrała 1 : 9 i 1 : 8. Choć wynik zdawałby się temu przeczyć, jedynym jasnym punktem pierwszego spotkania był… występ Brożka: Zaraz w pierwszym ataku zdobyli Anglicy ze spokojem bramkę, mimo wysiłków doskonałego bramkarza Wisły p. Brożka⁷. W trakcie drugiego meczu myślano już, że Wisła poniesie kompletną porażkę i nie zdobędzie nawet honorowego gola. A jednak grę Wisły – z małemi tylko wyjątkami – nazwać śmiało można świetną. Broniła się chwilami wspaniale, zwłaszcza bramkarz Wisły uzyskał w pierwszej części meczu powszechne uznanie⁸.

Brożek bronił wiślackiej bramki do 1912 r., wystąpił w 68 meczach⁹. Wkrótce nadszedł czas, by sport ustąpił wyższym wyzwaniom.
Zdjęcie:
Zdjęcie: , Treść:

„Wzór oficera frontowego”

Po szkole Franciszek rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Mógł wybrać karierę sędziego, adwokata albo prokuratora, lecz przerwał naukę po czterech semestrach. 1 sierpnia 1914 r. został wcielony do armii austriackiej. Walczył w I wojnie światowej – na frontach rosyjskim i włoskim. W lutym 1918 r. otrzymał awans na porucznika.

W październiku 1918 r. zaangażował się w działania Polskiej Organizacji Wojskowej, a w styczniu 1919 r. wstąpił na ochotnika do Wojska Polskiego¹⁰. Bił się na froncie ukraińskim, a następnie walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Wiele razy na polu walki wykazywał się męstwem i odwagą. W potyczce pod Gródkiem Jagiellońskim zimą 1919 r. został ranny. W maju 1920 r. w starciu pod Stodoliszczami dostał się do sowieckiej niewoli. Na szczęście wyszedł z niej cało.

Przełożeni nie szczędzili mu pochwał: Zawsze na czele powierzonego oddziału przykładem bohaterskim porywający, kochany przez żołnierzy i szanowany przez dowódców – był wzorem oficera frontowego¹¹. Za zasługi na polu walki otrzymał Krzyż Virtuti Militari.

Gdy wrócił z niewoli, postanowił na stałe związać się z armią. Piął się po szczeblach wojskowej kariery. Już w stopniu kapitana trafił do 13. Pułku Piechoty w Pułtusku. Kurs w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu ukończył z oceną bardzo dobrą. W 1927 r. awansował na majora. Do końca 1930 r. dowodził batalionem w 18. Pułku Piechoty w Skierniewicach¹².
Zdjęcie: , Treść:
Przepustka na igrzyska

Wyczynowe uprawianie sportu wymaga wyrzeczeń, ciężkiej pracy, cierpliwości, no i oczywiście talentu. Ale w strzelectwie jest jeszcze jedna bardzo ważna – jeśli nie najważniejsza – rzecz: koncentracja. Bez umiejętności utrzymania skupienia nie da się tu osiągnąć sukcesu.

Franciszek Brożek bez wątpienia wykazywał wszystkie powyższe cechy. Strzelectwo odkrył w wojsku i zaczął uprawiać zawodniczo na początku lat 20. W armii był zaliczany do czołowych zawodników. Jako oficer 13. Pułku Piechoty w maju 1924 r. wystartował w I Narodowych Zawodach Strzeleckich we Lwowie. Jeszcze na długo przed imprezą krajowy Związek Strzelecki nawoływał na łamach prasy do jak najliczniejszego udziału: Choćby zawodnicy nasi ulegli technice i wyszkoleniu innych strzelców, obecnością swoją muszą świadczyć, że są na tym posterunku nie od dzisiaj, że jeśli tylko dana im jest możność otrzymania broni – stają gromadnie¹³.
Treść:
Doskonale zdawano sobie sprawę, jak istotni dla obronności kraju są sprawni, wytrenowani snajperzy. Zawody zaś pozwalały zobaczyć, na jakim poziomie stoi polskie strzelectwo. Z okazji mistrzostw Lwów przybrał uroczystą szatę na powitanie Zawodników z całej Polski, którzy przez swój liczny współudział zaznaczyli dobitnie, że sport strzelecki racjonalnie się krzewi nie tylko w szeregach naszej armii, lecz i w łonie towarzystw dla przysposobienia wojskowego¹⁴ – pisano w prasie.

W konkursie uczestniczyło 174 strzelców, w tym 89 wojskowych. Brożkowi poszło znakomicie. Wyniki, które osiągnął, dały mu miejsce w kadrze narodowej na igrzyska olimpijskie w Paryżu w czerwcu 1924 r.
Treść:
Igrzyska były wydarzeniem o znaczeniu historycznym: nasi zawodnicy po raz pierwszy mieli okazję zaprezentować swoje umiejętności na tak dużej i ważnej imprezie sportowej. Jeszcze przed wyjazdem do Paryża spotkali się z Prezydentem RP, o czym donosiły niemal wszystkie gazety. Prezydent Wojciechowski interesował się żywo stanem strzelectwa w Polsce, i przy pożegnaniu życzył swym gościom powodzenia na Olimpiadzie¹⁵ – pisała „Gazeta Warszawska”.

Przedolimpijskim sprawdzianem dla naszych strzelców miały być mistrzostwa Polski. Niestety zawodnicy biorący w nich udział wykazali się brakiem rutyny i obycia z dużymi imprezami, a nawet – jak twierdzili dziennikarze – brakiem zrozumienia dla strzelectwa jako sportu. Nadziei [strzelectwo] nie rokuje przeto wielkich, pomimo że talenty niektórych zawodników są niewątpliwie pierwszorzędne, a kraj nasz, zwłaszcza jego obszary kresowe i przykarpackie, powinienby dostarczyć światu ludzi o zdecydowanej ręce i bystrym oku strzeleckim¹⁶ – komentowano w „Przeglądzie Sportowym”.

Świetni zawodnicy, fatalna broń

12 czerwca nasza drużyna strzelecka wyruszyła do Paryża. Szczupła stosunkowo liczebność drużyny: 7-iu zawodników do strzelania do tarcz i 6-iu do strzelania myśliwskiego – podyktowana została nikłym stanem funduszów¹⁷. Na finansach nie kończyły się problemy. Nasi przeciwnicy dysponowali też nieporównanie lepszą bronią. Strzelali z precyzyjnych pistoletów tarczowych, w których języczek (cyngiel) spadał przy 25 gramach obciążenia. U automatycznych, wojskowych pistoletów naszej drużyny języczek spada, ale przy obciążeniu dwu… kilogramów. Toteż znawcy wyrazili naszym strzelcom za wyniki swe uznanie i ten moment podkreślano w fachowych pismach francuskich¹⁸.
Zdjęcie: , Treść:
Broń, którą przywieźli ze sobą na igrzyska polscy strzelcy, kompletnie nie nadawała się do strzelania sportowego. Nie spełniała najnowszych wymogów, była nieprecyzyjna, toporna i mocno przechodzona. Sprawdziłaby się może na polu walki, ale nie na profesjonalnej strzelnicy, gdzie o sukcesie decydują mikrometry. Nie mieliśmy najmniejszych szans na sukces. A mimo to ambicji nam nie brakowało: Nie było takiej kategorii strzelania, do której nie rwaliby się nasi strzelcy¹⁹.

Podczas igrzysk Brożek wystartował w konkursie strzelania z karabinu w pozycji leżącej do tarcz z odległości 400 m, 600 m i 800 m. Razem z nim w drużynie narodowej znaleźli się: Marian Borzemski, Bolesław Gościewicz, Stanisław Kowalczewski i Władysław Świątek. Polska zdobyła 477 punktów i zajęła 15. miejsce na 18 startujących ekip. Brożek wystrzelał dla drużyny 94 punkty²⁰.

Nie był to występ, który moglibyśmy zaliczyć do udanych. Ale rezultaty nie mogły być inne – przy tak słabym sprzęcie nasi strzelcy nie mieli szansy wykazać się swoimi umiejętnościami. Stanisław Polakiewicz, na żywo przyglądający się zmaganiom Polaków na igrzyskach, tak oto wspominał konkurs strzelecki: To byli świetni zawodnicy, mieli jednak mało nowoczesną broń i przede wszystkim beznadziejną amunicję. Gdzie nam było do Amerykanów?²¹.
Zdjęcie: , Treść:
„Trzymam się dobrze”

W kraju trwały starania o upowszechnienie strzelectwa. Komitet Narodowy Zawodów, powołany z myślą o I Narodowych Zawodach Strzeleckich we Lwowie, przekształcił się w stałą organizację, na której czele stanął minister spraw wojskowych. Powstało wiele stowarzyszeń, organizowano konkursy w strzelaniu z broni małokalibrowej, by rozpropagować dyscyplinę również na wsiach i w miasteczkach. W Polsce działały coraz liczniejsze świetlice strzeleckie²². W 1933 r. Brożek brał udział w uroczystym otwarciu świetlicy na Krowodrzy w Krakowie, przy ul. Mazowieckiej 111.

W sporcie mógł jeszcze wiele osiągnąć, z powodzeniem bowiem rozwijał swoją karierę strzelecką – równolegle z wojskową. W 1936 r., już w stopniu podpułkownika, rozpoczął służbę w Korpusie Ochrony Pogranicza w Iwieńcu.
Zdjęcie:
Zdjęcie: , Treść:
Walczył w wojnie obronnej 1939 r. i dostał się do niewoli sowieckiej. Jego nazwisko znalazło się na listach jeńców Starobielska pod numerem 153. Podpułkownik Franciszek Brożek został rozstrzelany w gmachu NKWD w Charkowie wiosną 1940 r.²³

Jeszcze 8 marca pisał z obozu do swoich najbliższych: Kochana Mamo i Jadziu. Otrzymałem Wasze kartki z Krakowa pisane 11 i 19 stycznia. Bardzo się cieszę, że mamusia jest zdrowa i dobrze wygląda. Ja jestem zupełnie zdrów i trzymam się dobrze. Bardzo się cieszę, że Jadziulka jest w Krakowie, niech tylko uważa na siebie, ażebym ją zastał zdrową, jak powrócę. Jeżeliby Jadzi nie było już w Krakowie, jak przyjdzie moja kartka, to proszę napisać do Warszawy i podać jej treść. Tęsknię do Was moi Kochani i tak strasznie chciałbym Was zobaczyć. Jaśce przesyłam ucałowania i proszę, ażeby pisała jak najczęściej. Całuję Mamusię i Jadziulkę. Wasz Franek²⁴.

Nigdy więcej się nie spotkali.

Od 2006 r. w Krakowie odbywa się Memoriał Olimpijski im. płk. Franciszka Brożka w strzelectwie sportowym. W roku 2007 Brożek został pośmiertnie awansowany do stopnia pułkownika. Dzień jego urodzin – 23 sierpnia – to również data podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow, zbrodniczego układu, który otworzył drogę do agresji ZSRS i Niemiec na Polskę, przypieczętował wybuch II wojny światowej, a w rezultacie przesądził też o losie samego Brożka. Od lat 23 sierpnia obchodzony jest jako Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych.
Zdjęcie:

Treść:

Przypisy:

¹ Czytamy pożółkłe karty historii, „Przegląd Sportowy” 1938, nr 79, s. 2.

² Tamże.

³ Tamże.

⁴Internetowa Encyklopedia Wisły Kraków, Franciszek Brożek, http://historiawisly.pl/wiki/index.php?title=Franciszek_Brożek""http://historiawisly.pl/wiki/index.php?title=Franciszek_Brożek [dostęp: 5 lutego 2023 r.].

⁵Tamże.

⁶Rocznice wiślackich bramkarzy: Franciszka Brożka i Maksymiliana Koźmina, https://www.wisla.krakow.pl/aktualnosci/aktualnosci/ rocznice-wislackich-bramkarzy-franciszka-brozka-i-maksymiliana-kozmina [dostęp: 1 lutego 2023 r.].

⁷Historia sprzed 25 lat, „Przegląd Sportowy” 1936, nr 40, s. 3.

⁸Tamże.

⁹Internetowa Encyklopedia Wisły Kraków, Franciszek Brożek, dz. cyt.

¹⁰R. Wryk, Olimpijczycy Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 2015, s. 158.

¹¹B. Tuszyński, Przerwany bieg. Sportowcy z Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska, Warszawa 193, s. 38–39.

¹²R. Wryk, Olimpijczycy…, dz. cyt., s. 158.

¹³Dział urzędowy, „Strzelec” 1924, nr 8, s. 11.

¹⁴Pierwsze Narodowe Zawody Strzeleckie, „Stadjon” 1924, nr 22, s. 8.

¹⁵Strzelecka Drużyna Olimpijska u Prezydenta Wojciechowskiego, „Gazeta Warszawska” 1924, nr 162, s. 4.

¹⁶„Przegląd Sportowy” 1924, nr 23, s. 3.

¹⁷Polska strzelecka drużyna olimpijska, „Stadjon” 1924, nr 22, s. 11.

¹⁸Strzelanie, „Sport” 1924, nr 96, s. 4.

¹⁹Z mego pobytu na Igrzyskach Olimpijskich, „Strzelec” 1924, nr 13–14, s. 5.

²⁰Polski Komitet Olimpijski, Franciszek Brożek, https://olimpijski.pl/olimpijczycy/franciszek-brozek/ [dostęp: 08 marca 2023 r.].

²¹Internetowa Encyklopedia Wisły Kraków, Franciszek Brożek, dz. cyt.

²²J. Marek, Mnożą się świetlice strzeleckie, „Strzelec” 1933, nr 6, s. 10–11.

²³Polski Komitet Olimpijski, Franciszek Brożek, https://olimpijski.pl/olimpijczycy/franciszek-brozek/ [dostęp: 4 lutego 2023 r.]; J. Tucholski, Mord w Katyniu, Warszawa 1991, s. 389.

²⁴Internetowa Encyklopedia Wisły Kraków, Franciszek Brożek, dz. cyt.