Stanisław Urban

2 lipca 1932 r. po południu Stanisław Urban postawił stopę na pokładzie statku SS Pułaski. Kierunek: Los Angeles! W czasie podróży na letnie igrzyska olimpijskie Bulwa – bo tak zwykli zwracać się do Urbana znajomi – starając się utrzymać wysoką formę sportową, trenował z kolegami na specjalnie przygotowanym basenie. Większość wioślarzy, tak jak Staszek, dobrze zniosła morską przeprawę, w przeciwieństwie do lekkoatletów czy szermierzy. Przyzwyczajeni do częstego bujania na wodzie, zachowali dobre humory. Może czuli, że do Miasta Aniołów płyną po olimpijski sukces?

Zdjęcie:
Zdjęcie: , Treść:
Wioślarstwo w budowie

We wtorek 9 sierpnia 1932 r. na brzegach Long Beach Marine Stadium, olimpijskiej areny wioślarskiej, pojawili się reprezentanci Polski. Czwórka ze sternikiem w składzie: Edward Kobyliński, Stanisław Urban, Janusz Ślązak, Jerzy Braun i Jerzy Skolimowski rozpoczęła przygotowania do wyścigu – kto wie, czy nie najważniejszego w sportowej karierze. Oprócz Biało-Czerwonych na starcie półfinałów pojawili się Amerykanie, Japończycy, Włosi, Niemcy, Nowozelandczycy i Brazylijczycy. O triumfie marzył każdy, wszak były to zmagania olimpijskie.

Polacy dzielili szatnię z Francuzami. We wspomnieniach uczestników raz po raz przewijają się zachwyty nad organizacją jubileuszowych X Letnich Igrzysk Olimpijskich w Los Angeles. Gospodarze zadbali o najdrobniejsze szczegóły: od miejsc zakwaterowania do obiektów sportowych. Wspaniale urządzony był pokój do natrysków. Kilka rzędów kranów pozwalało mieć wodę od bardzo gorącej, aż do zupełnie zimnej. Ręczniki, mydło i japońskie trepy do wkładania na bosą nogę – darmo. Stale był też czynny gabinet dyżurnego lekarza i waga do ważenia zawodników¹.
Zdjęcie: , Treść:
Pewne nowinki mogły wprawiać w zachwyt, bo polski sport wciąż był w budowie. Choć wioślarstwo miało u nas stosunkowo długie tradycje, sięgające lat 80. XIX w., rozwój dyscypliny utrudniały wojny i inne dziejowe zawirowania. Okres wojny światowej, a zwłaszcza bolszewickiej – był naturalnie okresem osłabienia ruchu wioślarskiego. Zniszczenie inwentarza, w niektórych towarzystwach prawie doszczętne, trudne warunki finansowe oraz odpływ najżywotniejszych i najczynniejszych wioślarzy do wojska wpłynęły na zupełne prawie zamarcie i zatrzymanie rozwoju wioślarstwa².

W 1920 r. zorganizowano pierwsze związkowe regaty. W Brdyujściu stawiło się osiem towarzystw, liczących w sumie 85 zawodników. Pod koniec lat 20. reprezentanci Polski zaczęli się pojawiać na najważniejszych zawodach, od mistrzostw Europy po igrzyska olimpijskie³. W 1939 r., tuż przed wybuchem II wojny światowej, istniały w Polsce 73 kluby wioślarskie, zlokalizowane w 41 miastach⁴.
Zdjęcie:
Zdjęcie: , Treść:
O tym, jak mocną i ważną grupą sportowców stali się w międzywojennej Polsce wioślarze, świadczy fakt, że na igrzyska olimpijskie do Los Angeles wysłano łącznie 20 zawodników, przedstawicieli tylko trzech dyscyplin: lekkoatletyki, szermierki i właśnie wioślarstwa. Działacze postawili na jakość, a nie na ilość – sytuacja gospodarcza w kraju zwyczajnie nie pozwalała na inną politykę. Koszty podróży i pobytu w Stanach Zjednoczonych były ogromne. Za Atlantyk popłynęli więc najlepsi z najlepszych i… rozbili bank. Dwudziestu olimpijczyków wróciło do Polski z siedmioma medalami: dwoma złotymi, jednym srebrnym i czterema brązowymi. Stuprocentową skutecznością popisały się polskie osady, które wystartowały w trzech konkurencjach i zdobyły medal w każdej z nich (dwójka bez sternika i czwórka ze sternikiem – brąz, dwójka ze sternikiem – srebro). Biorąc pod uwagę wydarzenia, do których doszło kilka miesięcy przed olimpijską rywalizacją, sukces miał jeszcze słodszy smak…
Zdjęcie:
Treść:
Czy Bulwa wygrał fuksem?

W murach warszawskiego AZS początek 1932 r. okazał się chłodny. Śnieżne zaspy otuliły okoliczne drogi – ale to nie zimowa aura sprawiła, że w klubie kilka osób było wyraźnie roztrzęsionych. Wszystko przez wioślarzy, bo oto Jerzy Braun, Edward Kobyliński, Janusz Ślązak i Stanisław Urban pokłócili się z działaczami. Konflikt był na tyle poważny, że cała czwórka spakowała manatki i odeszła do Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego (WTW). Echo sprzeczki jeszcze długo niosło się po warszawskich ulicach. Gazety traktowały konflikt w AZS jako zły prognostyk przed zbliżającymi się igrzyskami w Los Angeles.

Nie wiadomo, dlaczego wioślarze opuścili klub. Może chodziło właśnie o możliwość wyjazdu na igrzyska? WTW było wpływowe. Mogło się postarać, by nowi członkowie – choć nie uchodzili wówczas za najlepszych w kraju – otrzymali przepustki do Stanów Zjednoczonych. Prasa była zbulwersowana. W „Słowie” czytamy: Trzeba wiedzieć, że tylko Budziński i Mikołajczak nie budzili zastrzeżeń, nikt nie negował ich supremacji w kraju. Natomiast cztery faski: Braun, Ślązak, Urban, Kobyliński, starzy wioślarze AZS-u X razy bici przez poznańskie 04 […] wiosenną eliminację wygrali fuchsem, nieprzekonywująco. Wystarczyło. […] Ileż razy taki Kusociński, czy Weissówna, musieli startować, ile dać dowodów swej klasy, by to im zafundowano podróż. Wioślarzom wystarczył jeden marny bieg⁵.

Gdyby nie fenomenalny występ w Los Angeles, łatka fuksiarza niegodnego igrzysk przylgnęłaby pewnie do Stanisława Urbana na zawsze. On jednak dowiódł swojego talentu i umiejętności.
Zdjęcie: , Treść:
„Siła każdej załogi”

Na świat przyszedł w Warszawie, w rodzinie Jana i Stefanii z Kuleszów, 13 września 1907 r. – prawdopodobnie, bo data narodzin przyszłego wioślarza budzi wątpliwości. Bogdan Tuszyński, wybitny dziennikarz sportowy, zauważa, że w encyklopediach czy leksykonach poświęconych polskim olimpijczykom funkcjonują aż trzy wersje: rok 1906, 1907 i 1910⁶.

Stanisław Urban z zawodu był handlowcem. Z zamiłowania zaś – sportowcem. Wielką miłością obdarzył dwie dyscypliny: wioślarstwo i rugby. Przygodę z wiosłami rozpoczął w Kole Wioślarzy Warszawskich, przemianowanym w 1927 r. na Klub Wioślarski „Wisła”. Następnie wstąpił w szeregi AZS Warszawa, by na koniec kariery zawodniczej zasilić WTW.

Inżynier Eugeniusz Lenartowicz, znany działacz wioślarski, opisywał Urbana jako boksera ciężkiej wagi⁷. I, broń Boże, nie była to uszczypliwość. Staszek miał 188 cm wzrostu i w 1928 r., w trakcie biegu o nagrodę ofiarowaną przez dyrektora Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, ważył 73 kg⁸.
Zdjęcie: , Treść:
Tyle że cztery lata później ważył już o 16 kg więcej! Kto wie, być może za tak dużą zmianę odpowiadały smaczne obiady serwowane mu przez żonę – Janinę Bereżyńską. Lenartowicz zwrócił uwagę na zamiłowanie Urbana do jedzenia: otóż Bulwa miał najlepszy apetyt wśród naszych wioślarzy i z tego powodu przysparzał dużo kłopotu⁹. Chętnie też robił zakupy, w Los Angeles często widywano go przed sklepowymi wystawami. Koledzy lubili Urbana, bo emanował spokojem. Nieco inaczej niż Janusz Ślązak, jego przyjaciel i rubaszny towarzysz na sportowej drodze, zawsze gotów zrobić komuś kawał. Staszek był niebywale ambitny. W trakcie wyścigów – trudny do prowadzenia. Wszelkie jednak swoje braki techniczne pokrywał ambicją, kolosalną siłą i dużą wytrzymałością¹⁰.
Zdjęcie: , Treść:
Można się zatem domyślać, że duży atut Bulwy stanowiło przygotowanie fizyczne – które zresztą potrafił wykorzystać nie tylko na wodzie. Uchodził również za jednego z najlepszych rugbistów warszawskiego AZS. Rugby, sport, w którym siła to nie wszystko, gdyż równie istotne są zwinność i boiskowa inteligencja, w latach międzywojennych nie było w Polsce zbyt popularne. Ówczesny opiekun rugbistów AZS, a więc i Staszka – Francuz Malin twierdził, że każdy, kto zapyta polskiego sportowca, czy lubi rugby, usłyszy niechybnie odpowiedź: „uchowaj Boże”, „a któżby się narażał na połamanie kości”¹¹. Ale Staszek grał, i to bardzo dobrze.
Zdjęcie:
Treść:
Olimpijski debiut w Amsterdamie

W 1928 r. igrzyska olimpijskie w końcu przyniosły Polsce upragniony złoty medal, zdobyty przez dyskobolkę Halinę Konopacką. Ale i wioślarze dostarczyli rodakom nie lada radości – choć przed wyjazdem do stolicy Holandii musieli pokonać wiele przeszkód.
Treść:
Staszek wdarł się do krajowej czołówki. Nie wiadomo było jednak, czy zostanie olimpijczykiem. W środowisku wioślarskim wybuchła dyskusja, kto ma pojechać do Amsterdamu. Wszak liczono każdą złotówkę. Jeszcze na tydzień przed początkiem imprezy w „Przeglądzie Sportowym” zastanawiano się, czy lepiej, aby wystartowała tylko ósemka, czy może warto wysłać też czwórkę ze sternikiem. Kolejne pytanie: czy do łodzi mają wsiąść zgrani przedstawiciele jednego klubu, czy może klubowa mieszanka złożona z najlepszych? Podkreślano, że ekspedycja wioślarska będzie najkosztowniejsza, gdyż poza licznym składem zawodników, dochodzi jeszcze koszt transportu łodzi, kierownik ekspedycji i trener¹².
Treść:
Ostatecznie Staszek Urban znalazł się w składzie na igrzyska i spisał się na nich bardzo przyzwoicie. Na otwarcie zmagań na kanale w Sloten – olimpijskiej arenie wioślarskiej – Bulwa i spółka pokonali mistrzów Europy z 1926 r., pewnych siebie Holendrów. Następnie nasi reprezentanci musieli uznać wyższość Brytyjczyków, późniejszych srebrnych medalistów, ale dzięki dobrej postawie w repasażach z Argentyną dotarli do trzeciej rundy. Niestety dostali w niej gorszy, nieosłonięty od wiatru tor i na finiszu zostali wyprzedzeni przez rywali – Kanadyjczyków¹³. Sukces polskiego wioślarstwa w Amsterdamie, czyli brązowy medal czwórki ze sternikiem i czwarte miejsce ósemki, przyjęto w kraju z wielkim entuzjazmem. Ale czas Bulwy miał dopiero nadejść.
Zdjęcie: , Treść:
„Duża rutyna, piękne warunki”

Nim Polacy pojawili się na torach Long Beach Marine Stadium, w kraju odbyły się eliminacje. W Poznaniu złamana została czteroletnia hegemonia gospodarzy z KW 04, których pokonali byli azetesiacy. „Sport Wodny” pisał: Duża rutyna regatowa wioślarzy i piękne ich warunki fizyczne wskazywały, iż zespół W.T.W. będzie pierwszorzędny. Czwórka tego klubu w składzie: Jerzy Braun, Janusz Ślązak, Stanisław Urban, Edward Kobyliński i sternik Jerzy Skolimowski zwycięża w Poznaniu osady K.W. 04, B.T.W., T.W. Płock, ustanawiając świetne czasy¹⁴.

Rozpoczęły się przygotowania do igrzysk. O ile kostiumy reprezentantów – czerwone koszulki z orłami, białe spodnie, czapki i szafirowe stroje treningowe – były piękne i nowe, o tyle sprzęt wioślarski należało wyremontować. Łodzie Giewont, Jubilatka i Miss trafiły do warsztatów WTW, a firma F. Karpiński nieodpłatnie naniosła kilka warstw lakieru. Na piórkach wioseł wymalowano kolory narodowe. Łodzie otrzymały piękne szaty w postaci zgrabnych, lekkich, a mocnych skrzyń¹⁵ – czytamy w „Sporcie Wodnym”.
Zdjęcie:
Treść:
W wiosce olimpijskiej, pierwszej „prawdziwej” w historii igrzysk, Urban wraz z kolegami został zakwaterowany w jednym z domków. Następnie wyruszył na stadion, na uroczyste otwarcie igrzysk. Nie bez problemów… Korespondent „Przeglądu Sportowego” donosił, że tuż przed wyjazdem w naszym teamie poraz pierwszy piękne nogi atletów zostały przyodziane w białe spodnie, cóż więc dziwnego, że „Bulwie” (Urbanowi) spadały one nieposłusznie z brzuszka¹⁶.

Między treningami i startami Staszek mógł korzystać z dobrodziejstw wioski olimpijskiej. Ot, chociażby z sali kinowej czy występów artystycznych. Poznawał ludzi z całego świata, a i jego podniebienie miało swoje chwile rozkoszy. Polakom gotował bowiem kucharz specjalnie ściągnięty z Chicago – niejaki Irla.
Zdjęcie: , Treść:
„Zimna krew bierze górę”

Edward Kobyliński, Stanisław Urban, Janusz Ślązak, Jerzy Braun i Jerzy Skolimowski zmagania olimpijskie rozpoczęli w drugim półfinale, 9 sierpnia 1932 r. o 15.20.Na trybunach wzdłuż toru zasiadły tysiące widzów. Polacy rywalizowali z gospodarzami, czyli Amerykanami, oraz Japonią. Nie byli faworytami.

Wszystkie osady wystartowały mocno, ale to Biało-Czerwoni, płynący na drugim torze, minimalnie prowadzili. Odpierali niemal każdy atak wioślarzy z USA. Japonia przestała się liczyć. Tylko raz, ok. 1500 m od startu, Staszek i spółka dali się zaskoczyć jankesom. Na moment. Jak pisał jeden ze świadków: Zimna krew naszej czwórki bierze górę. Wysuwa się ona znowuż naprzód i pięknym finiszem kończy bieg o 3 długości przed USA¹⁷.

Zwycięstwo Polaków było szeroko komentowane. Bulwa odbierał sporo gratulacji, a w kraju zastanawiano się, czy czwórka ze sternikiem jest w stanie sięgnąć po medal. Trzy dni później w olimpijskim finale do walki oprócz Polaków stanęli Włosi, Niemcy i Nowozelandczycy.

O 15.00 ruszyli. Najmocniej – Włosi, którzy po 500 m mieli przewagę dwóch długości łodzi nad Niemcami. Czwórka polska, wyruszywszy źle ze startu, znajdowała się aż do tej chwili, na czwartym miejscu za Nową Zelandią. Począwszy od 500 m osady niemiecka i polska przyspieszają tempo, dzięki czemu Niemcy zbliżają się do Włochów na jedną długość, zaś Polska wyprzedza Nową Zelandię, a później nawet wysuwa się na drugie miejsce tuż za osadą włoską. Na 1 400 m Niemcy wspaniałym zrywem mijają znów Polskę i zbliżają się o 3 długości do osady włoskiej. Czwórka polska widocznie słabnie i rezygnuje z walki o lepsze miejsce¹⁸ – pisał redaktor „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”. Biało-Czerwoni ze Stanisławem Urbanem w składzie zostali brązowymi medalistami olimpijskimi. Radość była ogromna!
Zdjęcie:
Treść:
Po igrzyskach olimpijskich w Los Angeles Urban był zapraszany na różne uroczystości; odbierał nagrody i dyplomy. W 1933 r. wygrał mistrzostwa Polski w czwórce ze sternikiem i zawody o tytuł mistrza Poznania. W sierpniu tegoż roku wyjechał na wioślarskie mistrzostwa Europy do Budapesztu. Na wodach Dunaju brązowym medalistom olimpijskim poszło źle: zajęli ostatnie miejsce, w przedbiegach przegrali z Węgrami i Czechosłowacją. Co było przyczyną porażki? Wymieniano ich kilka. Jedna z hipotez mówiła o… bólu zęba, przez który Bulwa nie przespał nocy przed startem¹⁹.

W 1934 r. Staszek zdobył wicemistrzostwo kraju w dwójce ze sternikiem. Był to jego ostatni sukces w roli zawodnika – wkrótce zdecydował się zakończyć karierę sportową i trafił na kurs dla trenerów wioślarstwa organizowany przez Centralny Instytut Wychowania Fizycznego.
Zdjęcie:
Zdjęcie: , Treść:
Zbrodnia i kłamstwo

Według Ryszarda Wryka Stanisław na sportowej emeryturze poświęcił się pracy szkoleniowej²⁰. Bywał na wioślarskich regatach, które w Polsce miały się dobrze. W sierpniu 1939 r. opinia publiczna poznała skład reprezentacji na mistrzostwa Europy w Amsterdamie, które jednak odwołano. 1 września 1939 r. Niemcy zaatakowały Polskę i rozpoczęła się II wojna światowa.

Dalsze losy Stanisława Urbana nie są dokładnie znane. W wojnie obronnej walczył on w stopniu podporucznika rezerwy²¹. Następnie trafił do sowieckiej niewoli. Jak podaje Bogdan Tuszyński, jego nazwisko figuruje na listach Moszyńskiego i Tucholskiego²² wśród więźniów obozu w Kozielsku.

W książkach wydanych przed 1989 r. można natrafić na krótkie biogramy Bulwy. Część z nich podaje, że zginął on „w wojennej zawierusze”. Inne, przykładowo Mała encyklopedia sportu, informują, jakoby zmarł… w obozie koncentracyjnym. Ani słowa o Katyniu. Kolejną ofiarą sowieckiej zbrodni – po tysiącach wymordowanych polskich oficerów – stała się prawda. Jej głoszenie okazało się możliwe dopiero po 1989 r.

Treść:

Przypisy:

¹Polacy na Igrzyskach X Olimpiady w 1932 r., Warszawa 1933, s. 56.

²Wioślarstwo, „Stadjon” 1925, nr 22, s. 27.

³Polscy wioślarze po raz pierwszy pojawili się na igrzyskach olimpijskich w 1924 r. – w Paryżu. Niestety nie odnieśli wtedy wielkich sukcesów. Za to już w 1928 r. wywalczyli pierwszy olimpijski medal wioślarski – brązowy, a w 1932 r. aż trzy medale. Za tę cenną uwagę redakcja dziękuje dr. hab. Robertowi Gawkowskiemu.

⁴Wioślarstwo. Historia, https://www.pztw.pl/wioslarstwo/historia [dostęp: 29 stycznia 2023 r.].

⁵W wirze stolicy. Szermierka i wioślarka, „Słowo” 1932, nr 199, s. 2.

⁶B. Tuszyński, Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej 1939–1945, Warszawa 1999, s. 298.

⁷Sylwetki naszych olimpijczyków, „Sport Wodny” 1932, nr 12–13, s. 235.

⁸Ósemki nowicjuszy, „Sport Wodny” 1928, nr 13, s. 195.

⁹Sylwetki naszych olimpijczyków, „Sport Wodny” 1932, nr 12–13, s. 235.

¹⁰Tamże.

¹¹Kilka słów o rugby, „Stadjon” 1929, nr 14, s. 9.

¹²Wyjazd ekspedycji polskiej do Amsterdamu, „Przegląd Sportowy” 1928, nr 29, s. 1.

¹³Polska w elicie wioślarskiej świata, „Przegląd Sportowy” 1928, nr 35, s. 2.

¹⁴Polskie eliminacje olimpijskie, „Sport Wodny” 1932, nr 12–13, s. 224.

¹⁵Tamże, s. 225.

¹⁶Pod znakiem 5-ciu kół olimpijskich. Specjalna korespondencja „Przeglądu Sportowego”, „Przegląd Sportowy” 1932, nr 66, s. 5.

¹⁷Polacy na Igrzyskach…, dz. cyt., s. 57.

¹⁸„Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1932, nr 224, s. 8.

¹⁹„Przegląd Sportowy” 1933, nr 69, s. 4.

²⁰R. Wryk, Sport i wojna. Losy polskich olimpijczyków w latach drugiej wojny światowej, Poznań 2016, s. 256.

²¹Tamże.

²²A. Moszyński, Lista katyńska. Jeńcy obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk zaginieni w Rosji Sowieckiej, Warszawa 1989; J. Tucholski, Mord w Katyniu. Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Lista ofiar, Warszawa 1991.